Prawo do wystąpienia z kościołów jest częścią wolności religijnej

Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich jest święcie przekonane, że „niewątpliwie” wystąpienie z kościołów nie może być regulowane przez prawo powszechne. Czas, by pracownicy Zespołu Prawa Konstytucyjnego i Międzynarodowego przestali odsyłać obywateli do Kodeksu Prawa Kanonicznego, na którym i tak się nie znają i poczytali na temat wolności religijnej. Niewątpliwie kiedy kościół ma wolną rękę w ustalaniu zasad występowania to chętnie ogłosi, że wystąpić z niego nie można – i jest to dokładnie to, co do tej pory głosi Kościół Katolicki. Stanowisko Biura RPO ma w sobie coś biblijnego – szkoda, że jest to umycie rąk. Równie dobrze można powiedzieć, że „sprawą wewnętrzną” są ofiary z ludzi. Tymczasem prawo do wystąpienia z kościołów jest częścią wolności religijnej. De facto Biuro RPO ogranicza więc w Polsce… wolność religijną.

Jako jedno z pierwszych sprawę występowania z kościołów uregulowało Cesarstwo Austriackie, tuż po przyjęciu w 1867 roku obowiązującej do dziś konstytucji. 25 maja 1868 roku wydano jedną z trzech ustaw gwarantujących liberalny ustrój państwa – a więc, siłą rzeczy, ograniczających przywileje Kościoła katolickiego. Z powodu ich wydania doszło do starcia między władzami a hierarchią katolicką. Biskup Linz, Franz Josef Rudigier, za walkę z nową konstytucją został nawet skazany na symboliczne dwa tygodnie aresztu – karę anulował natychmiast cesarz. Mimo tego ustawa obowiązuje do dzisiaj, co sprawia, że Austria ma najbardziej rozwinięte prawo o występowaniu z kościołów w Europie. III RP w XXI wieku jest więc mentalnie półtora stulecia przed Cesarstwem Austriackim. Z dobrodziejstw ustawy przez pół wieku – od 1868 do 1918 roku – korzystali np. krakowianie i mieszkańcy matecznika PiS czyli „ściany wschodniej”. Tak oto Polska zmusza miliony swych obywateli by krzyczeli „Niech żyje Najjaśniejszy Pan, Cesarz Austrii!„. Zgodnie z art. 6 ustawy wystąpienie z kościoła aby było skuteczne – nie „kanonicznie” tylko prawnie – musi zostać zgłoszone za pośrednictwem władz lokalnych. Szczególnie istotne wydają się być dwa wyroki sądowe – z lat 1967 i 1986 – w myśl których poprzez niezgodne z przepisami orzeczenie o przynależności do jakiegoś kościoła zostaje naruszone prawo do wolności sumienia i wyznania.

[download id=”104″]

W USA o tym, że prawo do wystąpienia z kościołów jest niczym innym jak drugą stroną wolności religijnej („Pierwszej Poprawki”) przesądził Sąd Najwyższy Oklahomy w 1989 roku, o czym pisaliśmy wielokrotnie (tu, tu, tu, tu, tu, tu i tu).

W Hiszpanii zaś minister sprawiedliwości Francisco Caama?o Domínguez przygotował w 2009 roku projekt nowelizacji ustawy o wolności sumienia i wyznania. Jeden z artykułów gwarantuje prawo do wystąpienia z każdego kościoła jako część wolności religijnej. „Model Zapatero” – jeśli można to tak nazwać – pasuje do Polski znacznie lepiej niż model austriacki czyli pośrednictwo gminy. Do projektu ustawy dotarł dziennik „El Pais„. Oto tłumaczenie:

Przyznaje się jako część wolności religijnej prawo do wystąpienia. Każdy obywatel „może mieć i utrzymać wybraną religię, nie mieć żadnej, zmienić ją albo porzucić„. „Według tego” – pisze się dalej – „każda osoba ma prawo domagać się od danej organizacji religijnej formalnego zaświadczenia o wystąpieniu, pod warunkiem wcześniejszego złożenia aktu woli o wystąpieniu, z podaniem tożsamości„.
Wystąpienie z Kościoła katolickiego było przedmiotem batalii prawnej przez wiele lat. W 2008 roku Sąd Najwyższy anulował wyrok Sądu Krajowego, który zobowiązywał Archidiecezję Walencji do odnotowania wystąpienia na marginesie aktu chrztu. [Hiszpańska] Agencja Ochrony Danych wcześniej wydała taką samą decyzję, co Sąd Krajowy, ale Sąd Najwyższy argumentował, że księgi parafialne nie stanowią zbioru danych a jedynie zawierają historyczną informację o fakcie chrztu.

W polskiej ustawie o gwarancjach wolności sumienia i wyznania jest mowa o tym, że obywatele mogą nie należeć do kościołów (art. 2 pkt 2a). Jeśli należą a mają prawo nie należeć to można tylko wydedukować, że łącznikiem między jednym a drugim jest akt wystąpienia z kościoła. Nie ma jednak mowy o tym, jak takie wystąpienie ma wyglądać. Warto art. 2 pkt 2a uściślić i zapisać w osobnym artykule, biorąc to co najlepsze z projektu hiszpańskiego i liczącej prawie półtora stulecia ustawy austriackiej. Będzie to możliwe kiedy Biuro RPO zamiast bronić nieistniejących kanonów Kodeksu Prawa Kanonicznego zajmie się obroną wolności religijnej obywateli polskich.